ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ«ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΣ»

 

Ἀναφορὲς ἐμπορίας μεταξὺ Μινωικῆς Κρήτης καὶ Βασιλείου Μαρὶ Συρίας* τὸ 1764 π.Χ.

Τὸ Κρητομυκηναϊκὸ ἐμπόριο μποροῦμε νὰ τὸ ἀνιχνεύσουμε στὴν εὐρύτερη περιοχή μας, ἀπὸ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα καὶ ἀπὸ ἐπιγραφὲς σὲ διάφορα ἀρχεῖα τὰ ὁποῖα ἐπιβεβαιώνουν τὴν σχέση αὐτή.

Χαρακτηριστικά, σὲ ἐπιγραφὲς τῆς γραμμικῆς Β ΄γραφῆς ἔχουμε πινακίδες στὶς ὁποῖες καταχωροῦνται πληροφορίες οἰκονομικοῦ περιεχομένου, ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ Ἐμπόριο καὶ μὲ τὴν μεταφορὰ ἐργατικοῦ δυναμικοῦ γιὰ τὴν παραγωγὴ διαφόρων ἀγαθῶν. Χαρακτηριστικὴ εἶναι καὶ ἡ καταγωγὴ τῶν δούλων ποὺ καταγράφονται στὶς πινακίδες τῆς Πύλου:

ki-ni-di-ja: Κνίδιαι, «γυναῖκες ἀπὸ τὴν Κνίδο». (Ἡ πελασγικὴ Κνίδος βρίσκεται κοντὰ στὸ ἀκρωτήριο Τριόπιο τῆς Μ. Ἀσίας. Ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸν Τρίοπα, τὸν πατέρα τοῦ Πελασγοῦ).

mi-ra-ti-ja: Μιλάτιαι: Μιλήσιες, «γυναῖκες ἀπὸ τὴν Μίλητο». (Παραθαλάσσια πόλη τῆς Μ. Ἀσίας. Πρὶν τὴν μυκηναϊκὴ κατάκτηση κατοικοῦνταν ἀπὸ Κάρες καὶ ἀπὸ Κρῆτες ἀποίκους).

ra-mi-ni-ja: Λάμνιαι: Λήμνιαι, «γυναῖκες ἀπὸ τὴν Λῆμνο».

ze-pu2-ra3: Ζέφυραι: Ζεφύριαι, «γυναῖκες ἀπὸ τὴν Ἁλικαρνασσό», (Παλαιότερα ὀνομαζόταν Ζεφυρία ἀπ' τὸν παρακείμενο ἀκρωτήριο Ζεφύριο).

Ἐκτὸς τῶν ἀνωτέρω ἀναφορῶν σὲ ὁμάδες ἐργατριῶν ὑπάρχουν καὶ ἀναφορὲς σὲ Αἰγύπτιο a3-ku-pi-ti-jo (στὸ KN Db 1105.B) καὶ Κύπριο στὰ ἀρχεῖα τῆς Κνωσοῦ τοῦ 14^ου αἰ. π.Χ.

Οἱ ἐπιγραφὲς ποὺ θὰ μελετήσουμε στὴν παροῦσα ἐργασία ἔχουν βρεθεῖ στὸ βασίλειο τοῦ Μαρὶ στὴν Συρία, κοντὰ στὸν ποταμὸ Εὐφράτη, καὶ ἀναφέρονται σὲ ἐμπορικὴ δραστηριότητα μὲ τοὺς Κρῆτες (Καφτὸρ). Ἀφορμὴ στάθηκε ἡ ὁμιλία τῆς Karen Polinger Foster τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Yale, ποὺ πραγματοποιήθηκε πρὶν ἀπὸ λίγες ἡμέρες, στὶς 12.11.2019 στὸ ISAW στὴν Νέα Υόρκη. Ἡ διάλεξη ἐπικεντρώθηκε στὰ δισκία / ἔγγραφα, ποὺ ρίχνουν φῶς στὶς συνδέσεις μεταξὺ Μαρίου καὶ Μινωικῆς Κρήτης.

Χάρη σὲ πολὺ πρόσφατες νέες ἀναγνώσεις ἀσσυριολόγων, τὸ σύνολο τῶν σχετικῶν κειμένων ἔχει σχεδὸν τριπλασιαστεῖ. Εἰδικὰ στὴν ὁμιλία της ἡ κ. Φόστερ παρουσίασε δύο ἐπιγραφὲς μεγάλης σημασίας μὲ ἀναφορὰ στὰ προϊόντα τῆς Μινωικῆς Κρήτης, ὅταν τὰ κατέγραφαν γιὰ ἀποθήκευση οἱ γραμματεῖς στὸ βασίλειο τοῦ Μαρί.

Συνολικά, στὸ λεγόμενο «Βασιλικὸ Ἀρχεῖο τοῦ Μαρὶ» στὴν Συρία ἔχουν βρεθεῖ 20.000 δισκία (ἐπιγραφὲς) μὲ σφηνοειδῆ γραφή.

Οἱ ἐπιγραφὲς ἀπὸ τὸ Ἀρχεῖο τοῦ Μαρὶ σχετίζονται μὲ τὸ τρίτο Βασίλειο (1780-1759 π.Χ.) καὶ καταγράφουν Μινωικὲς ἐμπορικὲς συναλλαγὲς ἀντικειμένων ποὺ ἦλθαν ἀπὸ τὴν Κρήτη τὴν περίοδο
Ἐπιγραφὲς ἀπὸ τὸ Μαρί.

Στὰ δισκία ἀπὸ τὸ Μαρὶ τῆς Συρίας ἡ Κρήτη ἀναφέρεται ὡς μιὰ περιοχὴ μὲ τὸ ὄνομα Kaptar. Τὸ Καπταρ θεωρεῖται ὅτι σχετίζεται μὲ τὴν Κρήτη, ποὺ εἶχε τὸ ὄνομα Caphtor, καὶ μὲ τὴν Βαβυλωνιακὴ λέξη Keptor ποὺ στὴν γλῶσσα τους σημαίνει τοξότης. Ἔτσι, ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς 2ης χιλιετίας τὴν Κρήτη τὴν ἀποκαλοῦσαν «χώρα τῶν Τοξοτῶν». Ἡ ἴδια ρίζα kftw τῆς λέξης παρέμεινε στοὺς Αἰγυπτίους, ποὺ ἀποκαλοῦσαν τὴν Κρήτη Κεφτιοὺ (Keftiu) καὶ οἱ Σημίτες Καφτορίμ.

Στὴν μελέτη αὐτὴ θὰ ἐπικεντρωθοῦμε στὰ διοικητικὰ κείμενα τῶν δωματίων 134 καὶ 160 τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Μαρὶ ποὺ ρίχνουν φῶς στὴν σύνδεση μεταξὺ Μαρὶ καὶ Μινωικῆς Κρήτης. Τὰ κείμενα περιλαμβάνουν τὰ ἀποθέματα μινωικῶν πολυτελῶν εἰδῶν, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀποκτήθηκαν, ὅταν ὁ βασιλιὰς Zimri-Lim τοῦ Mari, ποὺ βασίλευσε γιὰ μιὰ δεκαετία, ταξίδεψε, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1765, φιλοξενούμενος ἀπὸ τὸν ἡγέτη τῆς Ugarit, στὶς ἀκτὲς τῆς Μεσογείου. Ὁ Zimri-Lim φημίζεται γιὰ ἕνα ὑπέροχο παλάτι στὸ Μαρί, τὸ ὁποῖο εἶχε 260 δωμάτια μὲ πολλὲς τοιχογραφίες. Ἡ δημοσίευση τῶν περίπου 18.000 δισκίων ποὺ βρέθηκαν ἀπὸ τὸ 1933 στὰ ἀρχεῖα τοῦ παλατιοῦ, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς συνεχιζόμενες ἀρχαιολογικὲς ἔρευνες, ἀποκάλυψαν πληθώρα πληροφοριῶν σχετικὰ μὲ τὸν Μαρί, ἰδιαίτερα πρὶν ἀπὸ τὴν καταστροφή του τὸ 1760 π.Χ., ὅταν ὁ Χαμουραμπί, βασιλιὰς τῆς Βαβυλώνας, ἐπιτέθηκε στὸν πρώην σύμμαχό του Ζίμρι-Λίμ, γιὰ νὰ προωθήσει τὶς δικές του αὐτοκρατορικὲς φιλοδοξίες.

Τὸ ἀρχειακὸ ὑλικὸ ρίχνει νέο φῶς στὴν κυριαρχία τῆς Κρήτης στὸ ἐμπόριο κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ζιμρὶ-Λίμ. Παράλληλα, δείχνει τὴν φύση τῆς γλώσσας ποὺ μιλιέται στὴν Μινωικὴ Κρήτη, ἡ ὁποία δὲν σχετίζεται μὲ τὴν Σημιτική, ἀφοῦ φαίνεται νὰ χρησιμοποιεῖται διερμηνέας στὴν ἐπαφὴ μὲ ἡγεμόνα τῆς Κρήτης, ποὺ δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομά του, ὁ ὁποῖος θὰ λάβει κασσίτερο. Ἡ κ. Foster σημειώνει ὅτι, ὅπως ἀναφέρεται στὶς ἐπιγραφές, ὁ Zimri-Lim εἶχε μεταφέρει ἀπὸ τὸ Elam, σὲ εἰδικὰ κιβώτια, πάνω ἀπὸ 400 κιλὰ κασσίτερου, γιὰ νὰ δοθοῦν στὸ νησὶ Kaptar, πιθανὸν ὡς ἀνταλλαγὴ σὲ σχέση μὲ τὰ χρυσὰ ἀντικείμενα ποὺ καταγράφονται μὲ προέλευση ἀπὸ τὴν Κρήτη.

Στὸν πίνακα ποὺ παραθέτουμε παρακάτω παρατηροῦμε τὴν δομὴ τῶν ἀντικειμένων ποὺ ἔχουν ἐξαχθεῖ ἀπὸ τὴν Κρήτη καὶ χωρίζονται σὲ τρεῖς κατηγορίες πολυτελῶν εἰδῶν κατασκευασμένα ἀπὸ χρυσό, ἀσήμι καὶ χαλκὸ ὡς ἑξῆς:

• Ἡ πρώτη κατηγορία σχετίζεται μὲ χρυσὲς κοῦπες ποὺ κατὰ τὴν μελέτη τῆς κ. Foster μποροῦν νὰ κατηγοριοποιηθοὺν μὲ βάση τὰ γνωστὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα ποὺ ἔχουν βρεθεῖ σὲ Μυκῆνες (τάφοι III καὶ IV), Μόχλο (τάφο VI) καὶ τῶν Καμαρῶν. Τὰ σχέδια ὁμοιάζουν μὲ αὐτὰ τῶν περιγραφῶν ποὺ ἔχουμε στὸ ἀρχεῖο τοῦ Μαρί.

• Ἡ δεύτερη κατηγορία σχετίζεται μὲ τὰ πολυτελῆ ὅπλα ποὺ καταγράφονται στὸ ἀρχεῖο, τὰ ὁποῖα εἶναι κατασκευασμένα ἀπὸ χρυσό, ἀπὸ χαλκό, ἀπὸ ἀσήμι, μὲ διακόσμηση ἀπὸ lapis ἀπὸ carnelian καὶ παρουσιάζουν εὐρύτερες πολιτισμικὲς σημασίες. Στὴν καταγραφὴ τῶν κρητικῶν ὅπλων, ὁ γραφέας χρησιμοποίησε τὸν ὅρο katappum.

• Ἡ τρίτη κατηγορία σχετίζεται μὲ κρητικὰ δερμάτινα εἴδη, μπότες ἢ σανδάλια, ἕνα ζεῦγος τῶν ὁποίων ὁ Bahdi-Lim, κυβερνήτης τῆς ἐπαρχίας Mari, ἔστειλε στὴν Βαβυλώνα, μαζὶ μὲ διάφορα ἐνδύματα. Οἱ γραμματεῖς στὸ Μαρὶ καταγράφουν μιὰ δερμάτινη θήκη ποὺ συνδέεται μὲ ἕνα κρητικὸ ὅπλο. Εἰδικὰ ἡ κατασκευὴ τῶν πέδιλων ἐμφανίζεται ἀργότερα καὶ στὸ ἀρχεῖο τῆς Κνωσοῦ σὲ γραμμικὴ Β΄,μὲ τὸ ὄνομα pe-di-ra, στοιχεῖο ποὺ δείχνει πόσο καλοὶ τεχνῖτες ἦταν οἱ Κρῆτες στὴν κατασκευὴ καὶ διακόσμηση.

Στὸν παρατιθέμενο πίνακα παρατηροῦμε τὶς πιὸ σημαντικὲς καταγραφὲς ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ βασιλείου τοῦ Μαρὶ ποὺ ἀναφέρονται σὲ κρητικὰ ἀντικείμενα, τὰ ὁποῖα ἀποστάλθηκαν.

Ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἀκόμα ἡ ἀναφορὰ[1] γιὰ τὴν κατασκευὴ μινωικοῦ πλοίου ποὺ ἀναφέρει ὁ καταγραφέας, ὁ Mukannishum, ὁ ἐπικεφαλῆς τῶν ἀποθεμάτων τοῦ Zimri-Lim: «Ἔλαβα 20 minas [= 10 kg] lapis lazuli ἀπὸ Iddiyatum», ἕναν κορυφαῖο ἔμπορο, γιὰ τὴν δημιουργία μιᾶς κρητικῆς βάρκας. Δυστυχῶς, τὸ κείμενο δὲν μᾶς γράφει περαιτέρω στοιχεῖα γιὰ τὸ σκάφος, οὔτε πὼς καὶ ποὺ θὰ κατασκευαστεῖ καὶ θὰ χρησιμοποιηθεῖ, πιθανὸν σὲ κάποιο κανάλι ποὺ συνέδεε τὸ Μαρὶ μὲ τὸν Εὐφράτη;.

Μιὰ ἐπιγραφὴ ποὺ χρονολογεῖται στὸ 1764 π.Χ. ἀναφέρει ἕναν μεταφραστὴ ἀπὸ τὴν Καφτὸρ ( a-na Kap-ta-ra-i-im ) ποὺ ἔλαβε 1/3 mina κασσίτερο ἀπὸ τὴν Μαρί, γιὰ τὶς ὑπηρεσίες του σὲ ἕναν ἡγεμόνα τῆς Κρήτης ποὺ ἔστελνε τὰ ἐμπορεύματα στὸ Μαρὶ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη.

Σὲ ἄλλο κείμενο, ἀπὸ τὴν ἴδια περίοδο, ἀναφέρεται ἕνα χάλκινο ὅπλο Caphtorite (kakku Kap-ta-ru-ú), ἐνῶ σὲ ἄλλο καταγράφεται ἕνα ἀντικείμενο, γιὰ τὸν βασιλιὰ Shariya τῆς Razama. Ἄλλο κείμενο ἀναφέρει Caphtorite (k [aa] p-ta-ri-tum) τὸ ὕφασμα ποὺ στάλθηκε στὴν Μεσοποταμία μέσω τοῦ Μαρὶ σὲ σχέση μὲ τὸν Χαμουραμπί (1792 -1750 π.Χ). Ὑπάρχει καὶ ἕνας κατάλογος ποὺ θεωρεῖται ὅτι εἶναι ἀπὸ τὴν ἴδια ἐποχὴ ὅπως τὰ προηγούμενα κείμενα ὅπου ἀναφέρεται ἕνα βάζο ἢ μεγάλη κανάτα Caphtorite (GAL kap-ta-ri-tum).

Ἡ παροῦσα μελέτη ἐπικεντρώθηκε στὰ ἀρχεῖα τοῦ παλατιοῦ τοῦ Μαρὶ τὰ ὁποῖα ἔφτασαν μέχρι τὶς μέρες μας, ἀφοῦ κάηκαν ἀπὸ τὸν Χαμουραμπί. Τὰ ἀρχεῖα θεωροῦνται ἰδιαίτερα σημαντικά, γιατὶ σ' αὐτὰ βρίσκουμε τὶς ἀρχαιότερες ἀναφορὲς (1764 π.Χ.) σὲ κείμενα γιὰ τὶς σχέσεις μεταξὺ Μινωιτῶν καὶ Μαρὶ (Σουμερίων), τὰ ὁποῖα ρίχνουν φῶς στὸ παρελθὸν καὶ μᾶς βοηθοῦν νὰ ἐμβαθύνουμε στὴν κατανόηση τῆς ἱστορίας τῶν Μινωιτῶν μὲ ἀναφορὲς στὸ ἐμπόριο τῶν ἀρχῶν τῆς 2^ης χιλιετίας π.Χ.

(1) Ἡ Karen Polinger Foster εἰδικεύεται στὴν τέχνη τῆς Αἰγαιοπελαγίτικης ἐποχῆς, μὲ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὶς διασυνδέσεις μεταξὺ τῆς Μινωικῆς Κρήτης, τῆς Αἰγύπτου καὶ τῆς Μεσοποταμίας.

[2] Guichard Μ. «Κρητικὸς στόλος στὸν Εὐφράτη;» Σύντομες ἀσυριλογικὲς εἰδήσεις καὶ βοηθητικὲς ἐφαρμογὲς Leuven 1993/2: Σελ.44-45 «Flotte crétoise sur l’Euphrate?» Nouvelles Assyriologiques Brèves et Utilitaires.

* τοῦ Δρ. Μηνᾶ Τσικριτσῆ, Ἐρευνητὴ Αἰγαιακῶν Γραφῶν.

 

https://www.cretalive.gr/culture/anafores-emporias-metaksy-minoikhs-krhths-kai-basileioy-mari-syrias-to-1764-p-ch-1120085?fbclid=IwAR3X2bvqAWQ31VDdC6lg_1jar_qNLGQziB-XOQj0QxumFYYETxYrhh768zo