ΟΜΙΛΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΣΤΕΦΟΥ - 09.01.2017

ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

τοῦ Ἀναστάσιου Στέφου*

Ἀπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους τὸ 1830 καὶ ἐντεῦθεν, τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν (Α.Ε.) κατεῖχε πρωτεύουσα θέση σ' ὅλες τὶς βαθμίδες τῆς Μέσης Ἐκπαίδευσης (Μ.Ε.), μὲ τὶς διάφορες ἑκάστοτε ὀνομασίες (Ἑλληνικὸ Σχολεῖο, Σχολαρχεῖο, Γυμνάσιο κ.ἄ.)· πολλὲς ὧρες ποὺ κάλυπταν τὸ 45% περίπου τοῦ διδακτικοῦ χρόνου¹, πολλὰ κείμενα κυρίως πεζὰ τῶν συγγραφέων τοῦ 4^ου π.Χ. αἰώνα, κατάλληλα γιὰ τὴν διδασκαλία τῆς Γραμματικῆς, συνεπικουρώντας καθοριστικὰ στὴν διδασκαλία τῆς καθαρεύουσας, ἡ ὁποία ἦταν ἡ ἐπίσημη γλῶσσα τοῦ κράτους καὶ τῆς πνευματικῆς ζωῆς τῆς χώρας. Ἔτσι, ὁ ὅρος «ἑλληνομάθεια» δήλωνε μόνο τὴν γνώση τῶν Α.Ε. Τὸ 1884 εἰσάγεται, γιὰ πρώτη φορὰ, τὸ μάθημα τῶν Νέων Ελληνικών² στὴν Μ.Ε., κυκλοφοροῦν τὰ πρῶτα Νεοελληνικὰ Ἀναγνώσματα, ἐνῶ τὸ 1923 τὸ μάθημα τῶν Ν.Ε. αὐτονομεῖται ἀπὸ τὸ ἀντίστοιχο τῶν Α.Ε. Παρ' ὅλα αὐτά, τὰ Α.Ε. κατέχουν τὴν μερίδα τοῦ λέοντος στὸ ὡρολόγιο πρόγραμμα μὲ 9-12 ὧρες ἑβδομαδιαίως, ἐνῶ τὰ Ν.Ε. περιορίζονται μόνο στὶς 3 (!) ὧρες. Τὸ 1937, μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων³, συντάσσονται τὰ διδακτικὰ ἐγχειρίδια καὶ γιὰ τὰ δύο μαθήματα, τὰ ὁποῖα, μὲ ἀνεπαίσθητες ἀλλαγές, ἴσχυσαν μέχρι τὴν ἐκπαιδευτικὴ μεταρρύθμιση τοῦ 1964.

Τὰ διδακτικὰ αὐτὰ ἐγχειρίδια, γραμμένα ἀπὸ ἔγκυρους φιλολόγους καὶ παιδαγωγούς, μὲ ἐγκριτικὴ ἀπόφαση τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, περιεῖχαν συνοπτικὲς εἰσαγωγές, κείμενα κατάλληλα προσαρμοσμένα στὶς διδακτικὲς ἀπαιτήσεις – μολονότι εἶχαν διατυπωθεῖ καὶ τότε μεμονωμένες ἐνστάσεις ὡς πρὸς τὴν ἐπιλογή τους⁴– καὶ διασαφητικὲς ἑρμηνευτικὲς σημειώσεις (σημασιολογικές, γραμματικές, πραγματικές).

Εἰδικότερα, στὴν Α΄τάξη τοῦ ἑξαταξίου Γυμνασίου (πρώην Γ΄ τοῦ ὀκταταξίου), ἡ μύηση στὸ μάθημα τῶν Α.Ε. ἄρχιζε πρῶτα μὲ τὸ Ἀναγνωστικὸν τοῦ Δημ. Φιλικοῦ (Λύκος διώκει ἀμνόν, ὁ 'δ ἀμνὸς εἰς ναὸν καταφεύγει) καί, ἀργότερα, μὲ τὸ πασίγνωστο Ἀναγνωστικὸν τῆς Α.Ε. Γλώσσης τοῦ Γεωργ. Ν. Ζούκη (Πιστεύω τῷ φίλῳ, Πιστὸν φίλον ἐν κινδύνοις γιγνώσκεις), μὲ φροντισμένες περικοπὲς τεχνητῶν κειμένων, στὰ δύο μέρη τοῦ πρώτου τμήματος, 1-70 καὶ 71-109, ἀντίστοιχα, συνεπικουρούμενες ἀπὸ κατατοπιστικὲς ἑρμηνευτικὲς σημειώσεις καθὼς καὶ περικοπὲς τῆς ΝΕ Γλώσσας (τμῆμα δεύτερον, 1-59 μὲ τὶς ἀντίστοιχες ἑρμηνευτικὲς σημειώσεις). Παράλληλα, μὲ ἄλλο ἐγχειρίδιο τοῦ Γεωργ. Ζούκη, Ἐκλογαὶ ἀπὸ Ἀρχαίους Συγγραφεῖς πρὸς εἰσαγωγὴν εἰς τὴν Ἀρχαίαν Ἑλληνικὴν Γλῶσσαν, προβλεπόταν ἡ διδασκαλία ἀποσπασμάτων ἀπὸ τοὺς Μύθους τοῦ Αἰσώπου καὶ τὴν Ποικίλη Ἱστορία τοῦ Αἰλιανοῦ, καθὼς καὶ ἐκλογὲς συγγραφέων ἀπὸ τὸν Πλάτωνα, Ξενοφῶντα, Ἀριστοτέλη, Πλούταρχο, Λουκιανό, Στοβαῖο, Παυσανία, Στράβωνα, Δίωνα Κάσσιο καὶ Χρυσόστομο, Διογένη Λαέρτιο, Πολύαινο, Ἀπολλόδωρο καὶ Ἱεροκλῆ⁵.

Συστηματικὴ διδασκαλία τῆς Γραμματικῆς (Α΄ καὶ Β΄ τάξεις) καὶ τοῦ Συντακτικοῦ (Γ΄ καὶ Δ΄ τάξεις) ἐπιδιωκόταν μὲ τὰ δύο ἐξαιρετικὰ ἐγχειρίδια τοῦ Ἀχιλλέως Ἀ. Τζαρτζάκου, Γραμματικὴ τῆς Α.Ε. Γλώσσης, διὰ τὰς κατωτέρας τάξεις τοῦ Γυμνασίου καὶ Συντακτικὸν τῆς Α.Ε. Γλώσσης διὰ τὰς ἀνωτέρας τάξεις.

Ἡ Β΄ Γυμνασίου ἦταν ἀφιερωμένη ἀποκλειστικὰ στὸν Ξενοφῶντα. Στὸ πρῶτο τετράμηνο (ἐν χρήσει ἡ ὀνομασία ἑξάμηνο), Κύρου Ἀνάβασις, μὲ τὴν παροιμιώδη ἐναρκτήρια φράση, Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος γίγνονται παῖδες δύο, πρεσβύτερος μὲν Ἀρταξέρξης, νεώτερος δὲ Κῦρος, καὶ στὸ δεύτερο τετράμηνο τὰ Ἑλληνικά, Ἡ μὲν δὴ Ἀθήνησι στάσις οὕτως ἐτελεύτησεν.

Στὴν Γ΄ Γυμνασίου δέσποζαν στὸ πρῶτο ἑξάμηνο οἱ ἱστορικοὶ καὶ στὸ δεύτερο οἱ ρήτορες. Συγκεκριμένα, διδάσκονταν ἐκλογὲς ἀπὸ τὸ Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις τοῦ Ἀρριανοῦ καὶ στὸ δεύτερο δίμηνο ἐκλογές, ἀπὸ τὸ ἐγχειρίδιο Ἡροδότου Ἱστορίαι.

Ἐν συνεχεία, στὸ δεύτερο τετράμηνο διδασκόταν ὁ ρητορικὸς λόγος: Λυσίου Λόγοι, ἕνας λόγος ἀπὸ τοὺς τρεῖς: Περὶ τοῦ σηκοῦ ἀπολογία, Ὑπὲρ τοῦ Ἀδυνάτου, Κατὰ σιτοπωλῶν (κατὰ προτίμηση ὁ δεύτερος) καὶ ἀπὸ τὸ ἐγχειρίδιο Ἰσοκράτους Λόγοι, ἕνας λόγος ἀπὸ τοὺς τρεῖς: Πρὸς Δημόνικον, Πρὸς Νικοκλέα, Εὐαγόρας (κατὰ προτίμηση, ὁ πρῶτος).

Ἡ διδασκαλία τῶν ἀττικῶν ρητόρων συνεχιζόταν στὴν Δ΄ Γυμνασίου, μὲ τὸ μεγαλύτερο πολιτικὸ ρήτορα ὅλων τῶν αἰώνων, τὸν Δημοσθένη. Δημοσθένους Λόγοι, (Ὀλυνθιακοὶ Α-Β καὶ Φιλιππικοί, Α-Β)· προβλεπόταν, στὸ πρῶτο δίμηνο, ἡ διδασκαλία τοῦ Α΄ Ολυνθιακοῦ καὶ μέρους τοῦ Κατὰ Φιλίππου Α΄ λόγου, ἐνῶ στὸ δεύτερο δίμηνο ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸν διδακτικότατο λόγο τοῦ Λυκούργου, Κατὰ Λεωκράτους καὶ ἡ Ἐπιστολὴ Α΄ τοῦ Ἰσοκράτους – Ἰσοκράτης Φιλίππω χαίρειν.
Στὸ δεύτερο τετράμηνο ἡ διδασκαλία περιλάμβανε ἀποκλειστικὰ τὸν κορυφαῖο ἱστορικὸ Θουκυδίδη, Θουκυδίδου Ξυγγραφὴ (Ἐκλογαί), κυρίως τὰ «Πλαταϊκὰ» ἢ τὰ «Λεσβιακά». Ἡ διδασκαλία τοῦ Θουκυδίδη συνεχιζόταν στὴν Ε΄ τάξη (δεύτερο δίμηνο), «Δημηγορία Πλαταιέων» (Γ 53-59), σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν «Δημηγορία τῶν Θηβαίων» (Γ 61-67) καὶ «Πλαταιέων καταδίκη» (Γ 68), καὶ κορυφώνοταν στὴν τελευταία τάξη (τρίτο τρίμηνο) μὲ τὸν Περικλέους Ἐπιτάφιο (Β 34-46), μεγαλόπρεπο ὕμνο τῆς ἀθηναϊκῆς δημοκρατίας.

Ἀπὸ τὴν Δ΄ Γυμνασίου ἄρχιζε, ἐπίσης, ἡ διδασκαλία τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν, δύο ὧρες ἑβδομαδιαίως, καὶ στὶς τρεῖς τάξεις: Ὁμήρου Ὀδύσσεια (Ἐκλογαὶ) στὴν Δ’ τάξη, Ὁμήρου Ἰλιὰς (Ἐκλογαί), στὴν Ε΄ τάξη, καὶ στὴν τελευταία τάξη, ἀπὸ τὴν ραψωδία Ω. Στὴν Β/θμια Ἐκπ/ση σήμερα δὲν διδάσκεται οὔτε ἕνας στίχος ὁμηρικὸς ἀπὸ τὸ πρωτότυπο⁶.

Στὴν Ε΄ τάξη ἡ διδασκαλία ἄρχιζε μὲ τὸν φιλοσοφικὸ λόγο τοῦ Πλάτωνα, Πλάτωνος Ἀπολογία Σωκράτους – Κρίτων. Διδασκόταν στὸ πρῶτο τετράμηνο ὁλόκληρος ὁ διάλογος Κρίτων (ἢ περὶ πρακτέου, ἠθικός), μὲ τὴν μνημειώδη ἔναρξη: Τὶ τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; ἢ οὐ πρῲ ἔτι ἐστίν; καὶ μερικὲς σελίδες ἀπὸ τὴν Ἀπολογία (Ἠθικός).

Στὸ β΄ τετράμηνο ἄρχιζε ἡ διδασκαλία τῆς δραματικῆς ποίησης: Εὐριπίδου τραγωδίαι, Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ἀὐλίδι – Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις (μία τραγωδία, μὲ ἐπιλογὴ τοῦ διδάσκοντος). Παράλληλα, στὸ δ΄ δίμηνο διδασκόταν ἡ λυρικὴ ποίηση, Ἀρχαῖοι Ἕλληνες Λυρικοὶ (ἐκλογαί), μὲ ἐκλεκτὰ ἀποσπάσματα καὶ ἀπὸ τὰ τέσσερα εἴδη τῆς ποίησης: Ἐλεγειακὴ – Ἐπίγραμμα, Ἰαμβική, Μελική, Χορική.

Τέλος, στὴν τελευταία τάξη, στὸ πρῶτο τετράμηνο, κυρίαρχη θέση κατεῖχε ὁ Σοφοκλῆς, Σοφοκλέους τραγωδίαι Οἰδίπους Τύραννος – Ἀντιγόνη (διδασκαλία μιᾶς τραγωδίας, μὲ ἐπιλογὴ τοῦ διδάσκοντος). Στὸ δεύτερο τετράμηνο, παράλληλα μὲ τὴν συνέχιση τῶν προαναφερθέντων κειμένων (Ἰλιάδα – Ἐπιτάφιος) διδάσκονταν ἀποσπάσματα ἀπὸ ἕναν πλατωνικὸ διάλογο, τὸν Φαίδωνα (ἢ περὶ ψυχῆς – ἠθικὸς) ἢ τὸν Πρωταγόρα (ἢ Σοφισταὶ – ἐνδεικτικὸς) – μὲ ἐπιλογὴ τοῦ διδάσκοντος.

Πρωτοτυπία ἀποτελοῦσε ἡ διδασκαλία, στὸ τελευταῖο δίμηνο, τοῦ βουκολικοῦ ποιητῆ Θεοκρίτου, Θεοκρίτου Εἰδύλλια.

Ἡ ἀναλυτικὴ αὐτὴ περιγραφὴ ἀποτελεῖ νοσταλγικὴ ἀνάμνηση μιᾶς ἄλλης ἐκπαιδευτικῆς ἐποχῆς, μὲ διαφορετικὴ στοχοθεσία καὶ σκοποθεσία, ἡ ὁποία διαφέρει παντελῶς ἀπὸ τὴν σημερινὴ πραγματικότητα: μία πολιτικὴ ποὺ ἐναρμονίζεται ἀσφαλῶς μὲ τὶς νέες κοινωνικές, ἐθνικὲς καὶ πολιτισμικὲς ἀνάγκες, ὡς συνέχεια τῶν ἀλλεπάλληλων ἐκπαιδευτικῶν ἀλλαγῶν, ἀπὸ τὸ 1964 ὡς σήμερα, μὲ θετικὰ καὶ ἀρνητικὰ σημεῖα, ἀναφορικὰ μὲ τὴν πορεία τοῦ μαθήματος τῶν Α.Ε. στὴν νῦν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση.

Πάντως, μὲ τὸ πρόγραμμα σπουδῶν ποὺ ἴσχυε ἐκείνη τὴν ἐποχή, ἀπόρροια τῆς ὅλης ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς, ἐπιτυγχανόταν, στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ, τέλεια γνώση τῆς Γραμματικῆς καὶ τοῦ Συντακτικοῦ τῆς ἀ.ἑ. γλώσσας καὶ μελέτη ἀντιπροσωπευτικῶν ἀποσπασμάτων στὸ πρωτότυπο, ἀπὸ ὅλο τὸ φάσμα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας: τὴν ποίηση (ἐπική, λυρική, δραματικὴ) καὶ τὸν πεζὸ λόγο (ἱστορία – φιλοσοφία – ρητορική)⁷, τακτικὴ ποὺ δὲν ἀκολουθήθηκε στὰ ἑπόμενα χρόνια, μὲ ἐξαίρεση μόνο τὴν διδασκαλία τῆς ἀ.ἑ. γραμματείας ἀπὸ μετάφραση (1964-1967 καὶ 1974-1979).

Ἡ σημερινὴ κατάσταση, γιὰ τὸ μάθημα τῆς ΑΕ εἶναι ζοφερή.

Ἰδιαίτερα, τὰ τελευταῖα χρόνια παρατηρεῖται μείωση τῶν φιλολογικῶν ὡρῶν στὴν Β/θμια Ἐκπ/ση, ἀπόρροια μιᾶς τάσης περιορισμοῦ τῶν ἀνθρωπιστικῶν μαθημάτων: μείωση ὡρῶν τόσο στὸ Γυμνάσιο (τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας καὶ τῆς πολύπαθης Ἱστορίας) ὅσο καὶ στὸ Λύκειο (Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, Λατινικά, Νέα Ἑλληνικὰ), Γενικὸ καὶ ΕΠΑΛ.

Ἀποκορύφωμα τῶν ἀλλαγῶν ἀποτελεῖ ἡ κατάργηση τοῦ Ἐπιταφίου Λόγου στὴν Γ΄Λυκείου⁸, κορυφαίου κειμένου τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας, κληροδοτημένου σὲ ὅλους τοὺς λαούς, ποὺ γαλούχησε γενιὲς ὁλόκληρες Ἑλληνοπαίδων, διδασκόμενο ἀκόμη καὶ στὰ χρόνια τῆς δικτατορίας. Ἡ ἄκριτη αὐτὴ ἀφαίρεση στερεῖ ἀπὸ τοὺς μαθητὲς ἕνα μορφωτικὸ ἀγαθὸ ἀνεκτίμητης παιδευτικῆς ἀξίας, ποὺ συμβάλλει στὴν δημοκρατικὴ ἀγωγὴ τῶν νέων, ἰδιαίτερα σήμερα ποὺ ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία βιώνει ἐπώδυνα ὄχι μόνο οἰκονομικὴ κρίση, ἀλλά, ταυτόχρονα, κρίση ἠθικῶν καὶ πνευματικῶν ἀξιῶν.

Πρόσφατα, ὅμως, ὁ Ὑπουργὸς Παιδείας προχώρησε ἔτι περαιτέρω: προανήγγειλε τὴν κατάργηση τῆς διδασκαλίας τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας στὸ Γυμνάσιο καὶ τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν μόνο ὡς προαιρετικοῦ μαθήματος στὸ «σχεδιαζόμενο» ἀπὸ τὴν Ἐπιτροπὴ Ἐθνικὴ Διαλόγου διετὲς (!) Λύκειο.

Μὲ τὶς ἐξαγγελίες αὐτές, ποὺ προκαλοῦν εὐλόγως ἀναταραχὴ στὸ σύνολο τοῦ φιλολογικοῦ κόσμου, ὁ κ. Ὑπουργός συναινεῖ στὴν ἀπεμπόληση καὶ στὸν ἐξοστρακισμὸ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ἡ διδασκαλία τῶν ὁποίων ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο στοιχεῖο τῆς πολιτισμικῆς ταυτότητας ὡς ἔθνους καὶ τρανὴ ἀπόδειξη τῆς διαχρονικῆς συνέχειας τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ἀνὰ τοὺς αἰῶνες. Εἶναι αὐτονόητο ὅτι οἱ μαθητές μας, χωρὶς τὴν γνώση τῶν ἀρχαιότερων μορφῶν τῆς γλώσσας μας, εἶναι καταδικασμένοι κατ' οὐσίαν σὲ ἡμιμάθεια, ποὺ ἀκυρώνει τὴν ἐπικοινωνία τους μὲ τὸν ἑαυτό τους καὶ τὸν κόσμο. Οἱ μαθητές μας πρέπει νὰ προσεγγίσουν τὴν ἐξελικτικὴ πορεία τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ὡς ἀξίας μὲ ἱστορικὴ διάσταση καὶ ὡς φορέα ἤθους, καὶ νὰ κατανοήσουν τὶς λεξιλογικές, σημασιολογικὲς καὶ ἐννοιολογικὲς παραμέτρους· συνεπῶς, ἡ γλωσσικὴ διδασκαλία δὲν πρέπει νὰ περιοριστεῖ σὲ μία στείρα φορμαλιστικὴ διαδικασία.

Ἀναμφίβολα, εἶναι ἀναγκαία ἡ ἐπίμονη καὶ συστηματικὴ διδασκαλία τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας στὸ Γυμνάσιο, ὅταν, μάλιστα, καὶ ἀποτελεῖ παγκόσμια πρωτοτυπία, διδάσκεται λιγότερο ἀπὸ τὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα· ὡστόσο, ὅμως, ἡ ἐνίσχυση τῆς διδασκαλίας της δὲν πρέπει νὰ γίνεται εἰς βάρος τῆς διδασκαλίας τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ἰδιαίτερα, μάλιστα, ὅταν ἡ ἀφαίρεση μιᾶς ὥρας ἀπὸ τὴν ΑΕ Γλῶσσα, στὴν Α΄ τάξη, δὲν εἶχε ὡς ἐπακόλουθο τὴν ἀντίστοιχη αὔξηση τῆς Νεοελληνικῆς. Ἐξάλλου, ἡ Γλῶσσα, ὡς μέσο ἔκφρασης καὶ ἐπικοινωνίας, πρέπει νὰ ἔχει πρωτεύουσα θέση στὴν διδασκαλία ὅλων τῶν μαθημάτων.

Μία ἄλλη ἀπόφαση τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, λίγο πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους, προκάλεσε μεγάλη ἀναταραχὴ στὸν φιλολογικὸ κόσμο. Ἐντελῶς αἰφνιδιαστικὰ καὶ χωρὶς νὰ ἔχει προηγηθεῖ, κατὰ τὴν ἰσχύουσα νομοθεσία, ἔκδοση Προεδρικοῦ Διατάγματος οὔτε διάλογος μὲ τὶς Ἐπιστημονικὲς Ἑνώσεις ἐκτοξεύθηκε, δίκην κεραυνοῦ ἐν αἰθρία, μία ἀπόφαση ποὺ ἐπιφέρει βαρὺ πλῆγμα στὰ φιλολογικὰ καὶ ὄχι μόνο μαθήματα. Ἐντελῶς αὐθαίρετα καὶ ἀδικαιολόγητα, ὁ κ. Ὑπουργός προβαίνει σὲ κατηγοριοποίηση τῶν γνωστικῶν ἀντικειμένων στὸ Γυμνάσιο, διαχωρίζοντας τὰ μαθήματα σὲ πρωτεύοντα, δευτερεύοντα καὶ τριτεύοντα, καὶ καταργώντας τὴν ἐξέταση τοῦ μαθήματος τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας καὶ Γραμματείας, στὶς προαγωγικὲς καὶ ἀπολυτήριες ἐξετάσεις τοῦ Γυμνασίου, ἐξισώνοντας, ἔτσι, τὸ μάθημα μὲ τὸ ἀντίστοιχο τοῦ Σχολικοῦ καὶ Ἐπαγγελματικοῦ Προσανατολισμοῦ· καὶ μεταβάλλοντάς το σὲ παρία τοῦ ὡρολογίου προγράμματος, μία ἀπόφαση ὀλέθρια εἰς βάρος ἑνός, κεφαλαιώδους σημασίας, μαθήματος, ποὺ ἀποτελοῦσε, ἀπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, τὸν βασικὸ πυλῶνα στὴν Β/θμια Ἐκπ/ση.

Ἡ ἀπαράδεκτη αὐτὴ ἀπόφαση, ἀσφαλῶς προσχεδιασμένη, ὁδηγεῖ μοιραία στὴν ἀκύρωση τοῦ μαθήματος καὶ ἀποτελεῖ προπηλακισμὸ τῆς κλασικῆς μας παιδείας, ποὺ ἐγγίζει τὰ ὅρια τῆς ὕβρεως, μὲ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου.

Ἐπιπρόσθετα, ἡ συγκεκριμένη ὑπουργικὴ ἀπόφαση, ποὺ διαχωρίζει τὰ μαθήματα σὲ λυσιτελῆ καὶ μή, χρηστικὰ καὶ μή, θὰ μποροῦσε ἐνδεχομένως νὰ δικαιολογηθεῖ, ἂν ἡ κατάργηση τῶν ἐξετάσεων ἐφαρμοζόταν γιὰ ὅλα τὰ μαθήματα, ἐφόσον κατὰ τὴν ἄποψη τοῦ κ. Ὑπουργοῦ, σὲ συνέντευξή του, ἀποτελοῦν λαιμητόμο τῶν μαθητῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε ὅτι ἡ πολιτικὴ αὐτὴ εἶχε ἐφαρμοστεῖ στὴν δεκαετία τοῦ 1980 καὶ εἶχε παταγώδη ἀποτυχία.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν διδασκαλία τοῦ μαθήματος κρίνεται σκόπιμο νὰ ἐπεκταθεῖ ἡ διδασκαλία τῆς Α.Ε. Γραμματείας, ἀπὸ μετάφραση, καὶ στὸ Λύκειο μὲ κείμενα τεχνοκρατικὰ καὶ φυσικομαθηματικά, ποὺ θὰ συνεπικουροῦν στὴν διδασκαλία ὅλων τῶν γνωστικῶν ἀντικειμένων· παράλληλα, ἐνδείκνυται ἡ ἀλλαγὴ τῆς μεθοδολογίας στὴν διδασκαλία τῆς ΑΕ Γλώσσας στὸ Γυμνάσιο, μὲ κείμενα ἁπλά, σαφῆ, κατανοητά, κατὰ περίπτωση τεχνητά, στὴν Α΄ τάξη καὶ μὲ ἐκτενέστερα ἀποσπάσματα, γιὰ τὶς ἄλλες δύο τάξεις, ἐπιλεγμένα ἀπὸ κείμενα ἀρχαίων συγγραφέων, εὐρέος φάσματος, κυρίως ἱστορικῶν, ἀλλὰ καὶ ρητόρων καὶ φιλοσόφων, γιατὶ τὰ ἐν χρήσει διδακτικὰ ἐγχειρίδια εἶναι παντελῶς ἀκατάλληλα καὶ ἀπωθητικὰ γιὰ τοὺς μαθητές.

Καὶ ἀναφερόμενος σὲ προσωπικὰ βιώματα, ἐπειδὴ ἔχω ζήσει, ὡς ἐκπαιδευτικός, ὅλες τὶς φάσεις τῶν μεταρρυθμίσεων, ὀφείλω νὰ ὀμολογήσω ὅτι ἡ μεταρρύθμιση τοῦ 1964, μέ τὸν Εὐάγγελο Παπανούτσο, ἦταν ἡ καλύτερη, γιατὶ προέβλεπε τὴν ὁλόπλευρη καὶ συστηματικὴ διδασκαλία τῆς ΑΕ Γραμματείας, ἀπὸ μετάφραση, στὸ Γυμνάσιο, σὲ ὅλες τὶς πτυχές της (ἐπική, λυρικὴ καὶ δραματικὴ ποίηση, ἱστοριογραφία, ρητορική, φιλοσοφία), ἀλλὰ καὶ τρίωρη διδασκαλία τῆς ΑΕ Γλώσσας στὴν Γ΄ τάξη. Γιὰ τὴν εἰσαγωγή τους, μάλιστα, στὸ Λύκειο ἐξετάζονταν σὲ ἄγνωστο κείμενο ἀττικῶν συγγραφέων.

Ἐν συνεχεία, ἡ μεταρρύθμιση τοῦ 1976 προχώρησε στὴν κατάργηση τῆς διδασκαλίας τῆς ΑΕ Γλώσσας, ἐνέργεια ἄστοχη, ἀλόγιστη, ἀντιεπιστημονικὴ καὶ ἀντιπαιδαγωγική, γιατί, σὺν τοῖς ἄλλοις, στεροῦσε ἀπὸ ἕνα ποσοστὸ 20% τῶν μαθητῶν, ποὺ ἀκολουθοῦσαν τὰ Τεχνικὰ καὶ Ἐπαγγελματικὰ Λύκεια, τὴν ἐπαφή τους, ἔστω καὶ μερική, μὲ τὴν πολιτισμική μας κληρονομιά. Καμιὰ πολιτικὴ ἡγεσία δὲν ἔχει αὐτὸ τὸ δικαίωμα, σὲ βάρος τοῦ μαθητικοῦ δυναμικοῦ τοῦ Γυμνασίου, νὰ τοὺς στερήσει τὴν στοιχειώδη γνώση τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ὑπόβαθρο καὶ ὑποδομὴ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς.

Ἡ Π.Ε.Φ. παρακολουθεῖ, μὲ ἰδιαίτερη ἀνησυχία, θλίψη καὶ ἀγανάκτηση, τὶς διαδοχικὲς αὐτὲς ἀποφάσεις τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, ποὺ πλήττουν καίρια τὸν φιλολογικὸ κόσμο· στὸ πλαίσιο αὐτό, ἐκφράζοντας καὶ τὴν ἔκδηλη ἀγωνία τῶν Τοπικῶν Συνδέσμων Φιλολόγων καὶ τῶν φιλολόγων, στὸ σύνολό τους, ὅλης τῆς χώρας, διαμαρτύρεται, κάθε φορὰ, ἐντονότατα, μὲ ἀλλεπάλληλες ἀνακοινώσεις, κύρια ἄρθρα στὴν ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ καὶ συναντήσεις μὲ τὸν Ὑπουργὸ Παιδείας, Ἔρευνας καὶ Θρησκευμάτων καθὼς καὶ τὸν Πρόεδρο τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς, ἀλλά, δυστυχῶς, χωρὶς ἀνταπόκριση: φωνὴ βοῶντος ἐκ τῇ ἐρήμῳ: (vox clamandi in deserto!).

Ἡ ἐνίσχυση τῆς ἀνθρωπιστικῆς μας παιδείας πρέπει νὰ ἀποτελέσει πρώτιστο μέλημα ὅλων μας, καὶ δὴ τῆς Πολιτείας, μὲ τὴν ἵδρυση Κλασικῶν Λυκείων σὲ ὅλη τὴν ἐπικράτεια, ὅπως συνέβαινε στὸ παρελθὸν ποὺ λειτουργοῦσαν ἐπιτυχῶς καὶ καταργήθηκαν, ἐνῶ λειτουργοῦν σὲ εὐρωπαϊκὲς χῶρες καὶ τὴν ἔνθερμη ὑπεράσπιση καὶ προβολὴ τῶν μεγάλων ἀξιῶν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας, πρὸς τὶς ὁποῖες προσβλέπει ὅλη ἡ οἰκουμένη· λαμβάνοντας μάλιστα ὑπόψη καὶ τὴν κίνηση γιὰ τὴν διάσωση τῶν ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν (Sauvegarde des enseignements littéraires), μὲ ἐπικεφαλῆς τὴν κορυφαία γαλλίδα Ἑλληνίστρια Jacqueline de Romilly καθηγήτριά μου στὴν Σορβόννη, ἡ ὁποία ἀφιέρωσε ὅλη της τὴν ζωὴ στὴν μελέτη τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας καὶ τὴν ὁποία ἡ ΠΕΦ τίμησε μὲ εἰδικὸ ἀφιέρωμα (Φιλολογική, 120), ἐνῶ ὁ Δῆμος Ἀθηναίων, σὲ λαμπρὴ τελετὴ ὀνόμασε μία πλατεῖα στὸ Θησεῖο σὲ Πλατεῖα Jacqueline de Romilly.

Ἡ Π.Ε.Φ., ἐξάλλου, ὀργάνωσε στὴν Ἀθήνα ἐκδήλωση προβληματισμοῦ καὶ διαμαρτυρίας, στὶς 16/9/16, μὲ πανεπιστημιακοὺς καὶ ἐπιστημονικοὺς φορεῖς γιὰ τὸν ἀπηνῆ διωγμὸ τῶν κλασικῶν γραμμάτων στὴν κοιτίδα τῆς δημιουργίας του καὶ ἐξέδωσαν σχετικὸ ψήφισμα⁹ δηλώνοντας ὅτι ὑπερασπίζονται τὴν διδασκαλία τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς στὸ ὄνομα τῆς νέας ἑλληνικῆς γλώσσας, σὲ ὅλες τὶς ἐκφάνσείς της, καθὼς καὶ τὶς ἀνθρωπιστικὲς ἀξίες ποὺ προβάλλονται ἀπὸ τὰ κείμενα τῆς ἀ.ἑ.γραμματείας, ὄχι συντεχνιακά, ἀλλὰ μὲ τὴν συνείδηση ὅτι διατυπώνουν θεμελιῶδες αἴτημα γιὰ ἀληθινὴ καὶ οὐσιαστικὴ παιδεία καὶ ζητοῦν ἀπὸ τὸν Ὑπουργὸ τὴν ἀνάκληση τῶν σχετικῶν ἐγκυκλίων ποὺ πλήττουν τὸν φιλολογικὸ κόσμο.

Ἐπιστολὴ διαμαρτυρίας εἶχε στείλει καὶ ὁ Πρόεδρος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, Θανάσης Βαλτινάς.

Ἡ Π.Ε.Φ. καλεῖ τὰ πνευματικὴ ἱδρύματα τῆς χώρας, τὴν Ἀκαδημία, τὰ Πανεπιστήμια, τοὺς ἐπιστημονικοὺς φορεῖς, τοὺς φιλολόγους, τοὺς Ἕλληνες ἐκπαιδευτικοὺς καὶ τοὺς γονεῖς νὰ ἀνακόψουν αὐτὴ τὴν πορεία τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, ποὺ ὁδηγεῖ μὲ μαθηματικὴ ἀκρίβεια στὴν ὑποβάθμιση τῆς ἑλληνικῆς ἐκπαίδευσης καὶ τὸν ἀπορφανισμό της ἀπὸ τὶς μεγάλες ἀξίες τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας πρὸς τὶς ὁποῖες προσβλέπει ἡ οἰκουμένη καὶ στρέφει τὰ νῶτα του τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας.

Στὸ βιβλίο της (Pour l’ amour du grec, Ἀγαπᾶμε τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, Ποταμός), ἐπιμέλεια τοῦ ὁμιλοῦντος, ἐπισημαίνει ὅτι ἡ μελέτη τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν εἶναι ἕνα σχολεῖο ἐλευθερίας καὶ ὀμορφιᾶς, τονίζοντας, μάλιστα, μὲ παρρησία ὅτι «ἡ ἐκπαιδευτική, πολιτικὴ τῆς ἀποθάρρυνσης τῆς διδασκαλίας ἀποτελεῖ ὄνειδος γιὰ τὴν ἐκπαίδευση καθὼς καὶ στὸν βαθμὸ Petites leçons sur le grec ancien (Μαθήματα Ἑλληνικῶν, Ὠκεανίδα, 2008), ὅπου ἀναφέρει ὅτι «ἡ μαγεία ποὺ ἀποπνέουν τὰ ἑλληνικὰ κείμενα αἰχμαλωτίζει τὸν ἀναγνώστη, μὲ τὶς λεπταίσθητες ἐκφραστικὲς ἀποχρώσεις ποὺ παρήγαγε ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα», καταλήγοντας «ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα παρουσιάζει τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι δὲν ἔπαψε ποτέ, ἀπὸ τὴν ἀπώτατη Ἀρχαιότητα, νὰ διαδίδεται σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο, χωρὶς μάλιστα νὰ τὴν ἐπιβάλλει καμία πολιτικὴ ἀρχή».

Συνοψίζοντας, ἡ Π.Ε.Φ. ἀντιτίθεται σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ προσπαθοῦν νὰ καταποντίσουν στὸν Καιάδα τὰ κλασικά μας γράμματα, νὰ ἀποδομήσουν τὴν ἀνθρωπιστικὴ παιδεία, τὸν Ἀρχαιοελληνικὸ Πολιτισμό, τὴν Ἀρχαία Ἑλληνικὴ Γλῶσσα, ἀναπόσπαστα στοιχεῖα τῆς πολιτισμικῆς μας ταυτότητας ὡς ἔθνους καὶ νὰ καταργήσουν τὴν ἱστορικὴ συνείδηση.

* Ὁ Ἀναστάσιος Ἀγγ. Στέφος, δ.φ. εἶναι Ἐπίτιμος Σχολικὸς Σύμβουλος, Πρόεδρος τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. Ἠλίας Σ. Σπυρόπουλος, Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ στὸ Γυμνάσιο καὶ τὸ Λύκειο, Γρηγόρης, Ἀθήνα 1980, ὅπου εἰδικότερα, «Ἡ Ἀρχαία Ἑλληνικὴ Γλῶσσα καὶ Γραμματεία στὸ Λύκειο» σ.σ. 170-204.

2. Βλ. Ἀναστάσιος Ἀγγ. Στέφος, «Τὸ μάθημα τῶν Νέων Ἑλληνικῶν στὴν Μέση Ἐκπαίδευση» (1884-1983). Σύντομη ἱστορικὴ ἐπισκόπηση, Φιλολογική, 130 (2015), σ.σ. 10-12.

3. Τὸ 1967 ὁ ὀργανισμὸς μετονομάζεται σὲ Ὀργανισμὸ Ἐκδόσεων Διδακτικῶν Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.), ὑπεύθυνο ἐφεξῆς γιὰ τὴν σύνταξη τῶν διδακτικῶν ἐγχειριδίων.

4. Πρβλ. Ἀλεξάνδρου Γ. Σαρή, Ἂς βοηθήσωμεν τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, Βιβλιοπωλεῖον Δ.Ε. Ἀλεξίου, Ἀθήνα 1950.

5. Τὸ ἐγχειρίδιο ἐμπεριεῖχε ἀκόμη: Ἀποφθέγματα τῶν ἑπτὰ σοφῶν, γνῶμες καὶ ἀποφθέγματα σοφῶν ἀνδρῶν, τοὺς ἄθλους τοῦ Ἡρακλέους καὶ τὴν Ἀργοναυτικὴ ἐκστρατεία.

6. Βλ. Ἀναστάσιος Ἀγγ. Στέφος, «Ἡ διδασκαλία τῆς ὁμηρικῆς ποίησης στὴν δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση», Νέα Παιδεία, 100 (2001), σ.σ. 13-15.

7. Πολλοὶ συγγραφεῖς ἔχουν ἐπανέλθει, κατὰ καιρούς, στὶς διάφορες ἐκπαιδευτικὲς ἀλλαγές, ὅπως τὰ Ἑλληνικὰ τοῦ Ξενοφῶντα, ἡ Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις τοῦ Ἀρριανοῦ, ὁ Ὑπὲρ τοῦ Ἀδυνάτου λόγος τοῦ Λυσία, ὁ Θουκυδίδης (Κερκυραϊκὰ – Σικελικά), ὁ Σοφοκλῆς (Οἰδίπους Τύραννος – Ἀντιγόνη).

8. Πρβλ. Ἀναστάσιος Ἀγγ. Στέφος, «Ἡ διδασκαλία τοῦ Ἐπιταφίου στὸ Λύκειο», Νέα Παιδεία, 116 (2005), σ.σ. 11-14.

9. ΨΗΦΙΣΜΑ. Σήμερα, Παρασκευή, 16 Σεπτεμβρίου 2016, κατόπιν πρωτοβουλίας τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων, στὴν Αἴθουσα Λόγου τῆς Στοᾶς τοῦ Βιβλίου, στὴν Ἀθήνα, πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση στὴν ὁποία ἔλαβαν μέρος διακεκριμένοι πανεπιστημιακοὶ καθηγητές, ἐκπρόσωποι τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τῶν Πανεπιστημίων Ἀθηνῶν, Πελοποννήσου καὶ Ἰωαννίνων, τῆς Ἑταιρείας Ἑλλήνων Φιλολόγων, τῆς Ἑλληνικῆς Γλωσσικῆς Κληρονομιᾶς, τοῦ Ὀργανισμοῦ γιὰ τὴν Διάδοση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας, τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου «Παρνασσός», τῶν Τοπικῶν Συνδέσμων Φιλολόγων καὶ τοῦ Πανελλήνιου Συνδέσμου Ἀναπληρωτῶν Φιλολόγων.

Οἱ ἐκπρόσωποι τῶν ἀνωτέρω φορέων διατύπωσαν τὴν μεγάλη ἀγωνία καὶ τὴν ἐντονότατη διαμαρτυρία τους γιὰ τὴν ὁλομέτωπη ἐπίθεση ποὺ δέχεται, κατὰ τὸ τελευταῖο διάστημα, ἡ ἀνθρωπιστικὴ παιδεία καὶ δήλωσαν ὅτι:

α) Ὑπερασπίζονται τὴν διδασκαλία τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς στὸ ὄνομα τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, τῆς ποικιλίας, τῆς πλαστικότητας καὶ τῆς πολυμορφίας της.
β) Ὑπερασπίζονται τὶς ἀνθρωπιστικὲς ἀξίες ποὺ προβάλλονται ἀπὸ τὰ κείμενα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας, ὄχι ὡς ὑπόθεση συντεχνιακή, ἀλλὰ μὲ τὴν συνείδηση ὅτι διατυπώνουν θεμελιῶδες αἴτημα γιὰ ἀληθινὴ καὶ οὐσιαστικὴ παιδεία.
γ) Θὰ καταβάλουν κάθε δυνατὴ προσπάθεια, γιὰ νὰ ἀποκαταστήσουν τὸ κῦρος τῶν ἀνθρωπιστικῶν μαθημάτων τόσο σὲ ἐπίπεδο ὡρολογίου προγράμματος ὅσο καὶ σὲ ἐπίπεδο διδακτικῆς ἀναμόρφωσής τους.
δ) Ζητοῦν ἀπὸ τὸν Ὑπουργὸ Παιδείας νὰ ἀνακαλέσει τὶς σχετικὲς ἐγκυκλίους ποὺ πλήττουν τὸν φιλολογικὸ κόσμο καὶ νὰ προχωρήσει σὲ διάλογο μὲ τοὺς ἁρμόδιους ἐπιστημονικοὺς καὶ ἐκπαιδευτικοὺς φορεῖς.

10. Κύριε Πρόεδρε τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων,

Μὲ ἰδιαίτερη χαρὰ χαιρετίζω τὴν ἀποψινὴ ἐκδήλωση προβληματισμοῦ καὶ διαλόγου γιὰ τὴν προώθηση καὶ ἐνίσχυση τῶν ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν στὴν χώρα μας.

Τὸ ξέρουμε ὅλοι ὅτι οἱ σπουδὲς αὐτὲς ἔχουν ἀπωθηθεῖ – παγκοσμίως – σὲ δεύτερη μοῖρα. Ἰδιαίτερα στὴν χώρα μας καὶ σὲ σχέση κυρίως μὲ τὴν γλῶσσα ἐπικρατεῖ χάος περίπου. Κατὰ καιροὺς ἐξαγγέλλονται διάφορα προγράμματα τὸ ἕνα ἀναιρεῖ τὸ ἄλλο καὶ στὸ τέλος δὲν γίνεται τίποτα.

Τὸ πρόβλημα συνήθως εἶναι τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Ἀλλὰ ἡ γλῶσσα εἶναι ἑνιαία καὶ ἡ κάθε φάση της στηρίζεται ἀναπότρεπτα στὴν προηγούμενη. Εἶναι ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα καὶ σ' αὐτὴν διατυπώθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ὅλη ἡ ἀνθρώπινη σκέψη καὶ εὐαισθησία. Αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀγνοήσει κανείς. Αὐτὸ ἐπίσης μᾶς δημιουργεῖ ἰδιαίτερες δεσμεύσεις καὶ μᾶς ἐπιβάλλει νὰ εἴμαστε ἐξαιρετικὰ προσεκτικοὶ μὲ τὸν τρόπο ποὺ θὰ τὴν ἀντιμετωπίσουμε. Ἰδιαίτερα μὲ τὸν τρόπο ποὺ θὰ τὴν διδάξουμε στοὺς νέους.

Εὔχομαι ἡ ἐκδήλωση αὐτὴ νὰ γίνει ἀφορμὴ γιὰ τὴν διοργάνωση καὶ ἄλλων συναφῶν ἐκδηλώσεων μὲ σκοπὸ τὴν χάραξη μίας ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς ἀντάξιας τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς.

Θανάσης Βαλτινὸς
Πρόεδρος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν.